Τα κητώδη ή αλλιώς τα θαλάσσια κήτη είναι μεγάλα θαλάσσια θηλαστικά, τα οποία περιλαμβάνουν τις φάλαινες, τα δελφίνια, και τις φώκαινες, που μοιάζουν με δελφίνια αν και συγγενεύουν περισσότερο με τη φάλαινα μονόκερο και τη μπελούγκα. Πιστεύεται ότι τα κητώδη προέρχονται από ένα χερσαίο θηλαστικό το οποίο επέστρεψε στη θάλασσα πριν από εκατομμύρια χρόνια.
Ως θαλάσσια θηλαστικά, τα κητώδη διαθέτουν πνεύμονες, και γι’ αυτό πρέπει να ανεβαίνουν στην επιφάνεια της θάλασσας για να αναπνέουν οξυγόνο από την ατμόσφαιρα. Ανέπτυξαν όμως την ικανότητα να αποθηκεύουν περισσότερο οξυγόνο στο αίμα και τους μύες τους και να έχουν περισσότερο όγκο αίματος σε σχέση με το μέγεθος του σώματός τους, συγκρινόμενα με τα θηλαστικά της ξηράς.
Υπάρχουν κητώδη στην Κύπρο;
Στη Μεσόγειο Θάλασσα έχουν καταγραφεί πέρα των 200 ειδών κητωδών. Κάποια από αυτά θεωρούνται μόνιμα είδη με μόνιμους πληθυσμούς στην περιοχή, ενώ άλλα θεωρούνται περιστασιακά ή σπάνια είδη τα οποία εισέρχονται στη Μεσόγειο κυρίως από τον Ατλαντικό Ωκεανό.
Στην θαλάσσια περιοχή της Κύπρου έχουν καταγραφεί οκτώ είδη κητωδών.
Φάλαινες:
- Η πτεροφάλαινα (Balaenoptera physalus),
- Ο φυσητήρας (Physeter macrocephalus) και
- Ο ζιφιός (Ziphius cavirostris).
Δελφίνια
- Η ψευδόρκα (Pseudorca crassidens),
- Το ρινοδέλφινο (Tursiops truncates),
- Το σταχτοδέλφινο (Grampus griseus),
- Το ζωνοδέλφινο (Stenella coeruleoalba) και
- Το στενόρυγχο δελφίνι (Steno bredanensis).
Ενδιαφέροντα δεδομένα για κητώδη της Κύπρου
Η πτεροφάλαινα είναι το μόνο μόνιμο μυστακοκήτος της Μεσογείου αλλά και της Κύπρου. Μυστακοκήτος είναι το κήτος που δεν έχει δόντια και τρέφεται φιλτράροντας το νερό. Είναι επίσης και το μεγαλύτερο κητώδες που συναντάμε στην περιοχή, φτάνοντας τα 23 μέτρα μήκος. Καθώς δεν διαθέτει δόντια, η πτεροφάλαινα τρέφεται αποκλειστικά με ζωοπλαγκτόν, καταναλώνοντας μέχρι και 2000 κιλά καθημερινά.
Ο φυσητήρας, το μεγαλύτερο μόνιμο οδοντοκήτος (διαθέτει δόντια) της Μεσογείου και της Κύπρου (περίπου 15 μέτρα μήκος), μπορεί να καταδυθεί μέχρι και τα 2000 μέτρα κάτω από την επιφάνεια του νερού.
Ο ζιφιός, μία σχετικά μικρή σε μέγεθος φάλαινα (γύρω στα 5 μέτρα μήκος), περνά τον περισσότερο χρόνο του σε βαθιά νερά και σπάνια συναντάται από τους ανθρώπους.
Το ζωνοδέλφινο και το ρινοδέλφινο, είναι τα πιο μικρά είδη μόνιμων δελφινιών στη Μεσόγειο και στην Κύπρο. Το ρινοδέλφινο το συναντάμε σε παράκτιες περιοχές κυρίως, και έτσι υπάρχουν συχνά θεάσεις του από το κοινό.
Η σημασία των κητωδών για τη βιοποικιλότητα και υγεία των θαλάσσιων οικοσυστημάτων
Τα κητώδη διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο σε όλα τα τροφικά επίπεδα στο θαλάσσιο περιβάλλον. Κάποια είδη είναι κορυφαίοι θηρευτές οι οποίοι συμβάλλουν στη διατήρηση της βιοποικιλότητας και της ισορροπίας των θαλάσσιων οικοσυστημάτων, καθώς ελέγχουν τους πληθυσμούς των ειδών με τα οποία τρέφονται.
Ποιες απειλές δέχονται τα κητώδη;
Ως επί το πλείστο, οι κίνδυνοι που αντιμετωπίζουν τα κητώδη είναι αποτέλεσμα ανθρώπινων δραστηριοτήτων. Για παράδειγμα, η υπεραλίευση ψαριών, η παράνομη αλιεία (και η επακόλουθη μείωση τροφής για τα κητώδη), ο κίνδυνος προσκρούσεων με μεγάλα πλοία και η τυχαία παγίδευση σε αλιευτικά εργαλεία αποτελούν τις πιο κύριες απειλές για τα κητώδη. Σημαντική επίσης απειλή είναι και η κατάποση πλαστικών και μικροπλαστικών, η οποία οδηγεί είτε σε ασφυξία είτε σε αυξημένες συγκεντρώσεις τοξικών χημικών ουσιών στα σώματα των κητωδών.
Επίσης, ο υποθαλάσσιος θόρυβος αποτελεί σημαντική απειλή για τα κητώδη. Η παρατεταμένη έκθεση των κητωδών σε επαναλαμβανόμενους ή παρατεταμένους ήχους σε επιβλαβή ένταση και επίπεδα συχνοτήτων, προξενεί ανυπολόγιστο στρες, αποπροσανατολισμό, τραυματισμούς και σε κάποιες περιπτώσεις σε εκβρασμούς που μπορούν να οδηγήσουν σε θάνατο.
Καταγραφή και παρακολούθηση των κητωδών
Το Τμήμα Αλιείας και Θαλασσίων Ερευνών (ΤΑΘΕ) εφαρμόζει πρόγραμμα παρακολούθησης και καταγραφής των κητωδών στα ύδατα της Κυπριακής Δημοκρατίας, μέσω της συμμετοχής του στη διεξαγωγή διεθνών ερευνών.
Επιπλέον, έχει δημιουργήσει την εφαρμογή Cy-FIS, για έξυπνα κινητά, η οποία μπορεί να χρησιμοποιηθεί από πολίτες για καταγραφή και αποστολή πληροφοριών (π.χ. φωτογραφίες και βίντεο), σε περίπτωση που παρατηρήσουν κητώδη. Η πληροφόρηση αυτή σε συνδυασμό με τις μελέτες και την παρακολούθηση του ΤΑΘΕ, θα συμβάλει στη συλλογή των απαραίτητων πληροφοριών για εκτίμηση του πληθυσμού κητωδών στην Κύπρο.
Ποια μέτρα λαμβάνονται για την προστασία των κητωδών;
Στην Κυπριακή Δημοκρατία τα κητώδη είναι προστατευόμενα είδη, έτσι απαγορεύεται η θανάτωση, καταδίωξη, σύλληψη, αγορά, πώληση ή κατοχή τους.
Σ΄ αυτό το πλαίσιο, το ΤΑΘΕ λαμβάνει διάφορα μέτρα για την προστασία τους. Για παράδειγμα, οι πληροφορίες που συλλέχθηκαν από πρόσφατες έρευνες του ΤΑΘΕ βοήθησαν στον καθορισμό της υπεράκτιας περιοχής Ωκεανίς ως μέρος του Δικτύου Natura 2000. Το Δίκτυο αυτό είναι ένα ευρύ Ευρωπαϊκό δίκτυο προστατευόμενων φυσικών περιοχών για είδη χλωρίδας, πανίδας, πτηνών και οικοτόπων.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η περιοχή Ωκεανίς είναι η μόνη υπεράκτια θαλάσσια προστατευόμενη περιοχή της Κύπρου που είναι ενταγμένη στο Δίκτυο Natura 2000 και αποτελεί σημαντικό βιότοπο για διάφορα είδη κητωδών. Η συγκεκριμένη περιοχή εκτείνεται από τον Πωμό μέχρι και το Ακρωτήρι Λεμεσού, και καλύπτει μια έκταση πέραν των 8,000 τ.χλμ.
Πώς το έργο Πανδώτειρα βοηθά την προστασία των κητωδών
Στο πλαίσιο του Έργου Πανδώτειρα, ενός δεκαετούς Έργου το οποίο συγχρηματοδοτείται από το Πρόγραμμα LIFE της ΕΕ, θα ληφθούν μέτρα για τον μετριασμό των απειλών που δέχονται τα κητώδη αλλά και οι θαλάσσιες χελώνες, κυρίως από τη διέλευση σκαφών, τον υποθαλάσσιο θόρυβο και τη ρύπανση. Τελικός στόχος του έργου είναι να γίνει το δίκτυο Natura 2000 πιο αποτελεσματικό, λειτουργικό και βιώσιμο.
Μάθετε περισσότερα για το έργο Πανδώτειρα εδώ.
Συγγραφή: Γιάννα Σαμουήλ (Τμήμα Αλιείας και Θαλασσίων Ερευνών)
Επιμέλεια: Διαχειριστική Ομάδα Έργου “Πανδώτειρα”
Φωτογραφία τίτλου: ΤΑΘΕ
