Ανίχνευση ψηλών ποσοστών υπολειμμάτων τρωκτικοκτόνων σε αρπαχτικά πουλιά στο νησί μας
Τα τρωκτικοκτόνα 2ης γενιάς (SGAR= Second Generation Anticoagulant Rodenticides), κοινώς τα ποντικοφάρμακα, χρησιμοποιούνται ευρέως για την προστασία της ανθρώπινης υγείας και τον έλεγχο εποχικών προσβολών καλλιεργειών από τρωκτικά. Με βάση διεθνείς έρευνες, τα τρωκτικά συνήθως πεθαίνουν 3-8 ημέρες μετά την κατάποση μιας θανατηφόρας δόσης SGAR και έτσι μπορούν να συλληφθούν σχετικά εύκολα και να καταναλωθούν από ένα αρπακτικό κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου. Ορισμένα αρπακτικά ζώα μπορούν επίσης να τραφούν με τα σφάγια δηλητηριασμένων ζώων.
Προηγούμενες μελέτες έχουν δείξει ότι είδη που δεν είναι στόχοι των ποντικοφαρμάκων, όπως αρπαχτικά πτηνά, διατρέχουν κίνδυνο κυρίως από δευτερογενή δηλητηρίαση, τρεφόμενα με προσβεβλημένα τρωκτικά. Το ανθρωποπούλι έχει χαρακτηριστεί ως ένα είδος δείκτη (ο όρος sentinel στα αγγλικά το αποδίδει πιο καλά) για να δείξει το επίπεδο έκθεσης σε τρωκτικοκτόνα 2ης γενιάς σε θηρευτές μικρών θηλαστικών σε γεωργικές περιοχές του Ηνωμένου Βασιλείου και αλλού. Τρωκτικοκτόνα 2ης γενιάς έχουν ανιχνευθεί σε ανθρωποπούλια σε όλο τον κόσμο. Η παρακολούθηση μέσω εργαστηριακής ανίχνευσης των επιπέδων αυτών στο συκώτι ανθρωποπουλιών στη Βρετανία κατέδειξε ψηλή έκθεση σε τρωκτικοκτόνα από τις δεκαετίες του 1980, 1990 μέχρι τις μέρες μας με μεγάλη συχνότητα υπολειμμάτων σε αυτά.
Η κατάσταση στην Κύπρο
Η Υπηρεσία Θήρας και Πανίδας σε συνεργασία με το Γενικό Χημείου του Κράτους, μέσα από έρευνα που έγινε σε δείγματα κυρίως από ανθρωποπούλια αλλά κι άλλα αρπαχτικά την περίοδο 2018-2020 κατέδειξε ψηλά ποσοστά υπολειμμάτων τρωκτικοκτόνων σε αρπαχτικά πουλιά της Κύπρου.
Τα ανησυχητικά αποτελέσματα αυτής της πρώτης έρευνας για τα ποσοστά ποντικοφαρμάκων στα πουλιά της Κύπρου, οδήγησαν σε μια νέα, συστηματική προσπάθεια. Συγκεκριμένα, στο πλαίσιο του έργου «Πανδώτειρα», η Υπηρεσία Θήρας και Πανίδας σε συνεργασία με το BirdLife Cyprus, υλοποιούν δράσεις για την προστασία των πουλιών μέσα από τις οποίες συλλέγονται στοιχεία για το εύρος και τη σοβαρότητα της δευτερογενούς δηλητηρίασης των αρπαχτικών από χημικά όπως τα ποντικοφάρμακα. Συγκεκριμένα μεταξύ 2022 – αρχές 2023 περισυνέλεξαν μεγάλο αριθμό από νεκρά αρπακτικά από όλη την Κύπρο, στη πλειοψηφία τους κουκουβάγιες (ανθρωποπούλια και αρκόθουποι). Το σημαντικό αυτό δείγμα εξετάστηκε από εξειδικευμένο εργαστήριο του Γενικού Χημείου του κράτους.
Το Γενικό Χημείο του κράτους και η Υπηρεσία Θήρας και Πανίδας, μέσω Μνημονίου Συναντίληψης, συνεργάζονται στον εντοπισμό δηλητηρίων, υπολειμμάτων τρωκτικοκτόνων και άλλων επικίνδυνων χημικών ουσιών στην άγρια ζωή της Κύπρου. Ανάλογη έρευνα θα γίνει και μέσα στο 2023, ενώ τα μετρήσιμα αποτελέσματα της έρευνας θα χρησιμοποιηθούν για τη λήψη διαχειριστικών αποφάσεων με σκοπό την προστασία των ειδών.
Αποτελέσματα της έρευνας στην Κύπρο και επόμενα βήματα
Τα αποτελέσματα κατέδειξαν ότι πάνω από 75% των δειγμάτων ήταν θετικά σε κάποια ουσία τρωκτικοκτόνου, ενώ αρκετά δείγματα ήταν θετικά σε περισσότερη από μια ουσία.
Το πιο κάτω γράφημα παρουσιάζει την πλήρη εικόνα των αναλύσεων ανά είδος:
Τα μέχρι τώρα αποτελέσματα είναι ανησυχητικά, με πολύ ψηλό ποσοστό των δειγμάτων να είναι θετικό. Δείχνουν, μέσω αυτών των πουλιών-δεικτών ότι η χρήση στο Κυπριακό περιβάλλον αυτών των ουσιών είναι ευρεία και επηρεάζει προστατευόμενα είδη σε όλη την επικράτεια της Κύπρου. Τα πουλιά στα οποία έχουν βρεθεί υπολείμματα ήταν κυρίως Ανθρωποπούλια, τα οποία λόγω της δίαιτας τους (96% της οποίας είναι τρωκτικά βάση ερευνών που έχουν γίνει στην Κύπρο) είναι πιο εύκολο να συσσωρεύσουν αυτές τις δηλητηριώδεις ουσίες στον οργανισμό τους. Ψηλά ποσοστά ανιχνεύθηκαν και σε άλλα είδη αρπαχτικών όπως τους Αρκόθουπους, τις Αετογερακίνες αλλά και τους Σπιζαετούς, που σημαντικό ποσοστό της δίαιτας τους αποτελείται επίσης από τρωκτικά.
Η δράση αυτή θα συνεχιστεί μέχρι και το 2025 με την ανάλυση νέων δειγμάτων. Βάση των αποτελεσμάτων θα εξεταστούν ποια τρωκτικοκτόνα είναι τα πιο τοξικά στα άγρια πουλιά και θα γίνουν εισηγήσεις ως προς την απαγόρευση, μείωση χρήσης τους, ή και όρων εφαρμογής/χρήσης τους.
Βιολογικός έλεγχος τρωκτικών με τη χρήση τεχνητών φωλιών για ανθρωποπούλια
Στη Κύπρο, γίνεται προσπάθεια για προώθηση του βιολογικού ελέγχου του αριθμού των τρωκτικών, μέσω τεχνητών φωλιών για ανθρωποπούλια. Δεδομένης της συνανθρωπικής φύσης του είδους (φωλιάζει και σε περιοχές με ανθρώπινη παρουσία και δραστηριότητα) και του μεγαλύτερου ποσοστού της διατροφής του που είναι τα τρωκτικά. Μέσα στα πλαίσια του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για τον βιολογικό έλεγχο των τρωκτικών με τη χρήση του ανθρωποπουλιού, στο οποίο εκτός από την Υπηρεσία Θήρας και Πανίδας και το BirdLife Cyprus, συμμετέχουν επίσης το Τμήμα Δασών, το Τμήμα Γεωργίας και οι Κτηνιατρικές Υπηρεσίες, έχουν τοποθετηθεί μέχρι σήμερα πάνω από 1000 τέτοιες φωλιές.
Γίνεται επίσης προσπάθεια ενημέρωσης των γεωργών, των κυνηγών, των κοινοτήτων, των μαθητών, και γενικά του κοινού για τα οφέλη που παρουσιάζει αυτή η προσπάθεια με την ταυτόχρονη μείωση της τοποθέτησης χημικών ουσιών όπως τα τρωκτικοκτόνα. Με αυτό το σκεπτικό διοργανώθηκε πρόσφατα, στο πλαίσιο του έργου Πανδώτειρα, απελευθέρωση ανθρωποπουλιών και τοποθέτηση τεχνητών φωλιών για αυτά τα σημαντικά πτηνά. Συγκεκριμένα η δράση αυτή έγινε στις 8 Δεκεμβρίου 2023, στην περιοχή Ορόκλινης.
Τα ανθρωποπούλια που απελευθερώθηκαν είχαν προηγουμένως τύχει περίθαλψης και φροντίδας στο Κέντρο Περίθαλψης και Αποκατάστασης Άγριας Ζωής της Υπηρεσίας Θήρας και Πανίδας. Πριν την απελευθέρωση τους όλα τα πουλιά δακτυλιώθηκαν, απαραίτητη πρακτική πριν από κάθε απελευθέρωση, ώστε αν βρεθούν ξανά να μας δώσουν πληροφορίες για τις κινήσεις, την ηλικία και την κατάστασή τους.
Η διαδικασία της απελευθέρωσης και της τοποθέτησης τεχνητών φωλιών έγινε στην παρουσία παιδιών από το Δημοτικό Σχολείο Ορόκλινης. Τα παιδιά είχαν επίσης την ευκαιρία να μάθουν για τη σημασία του Δικτύου Natura 2000, καθώς και να παρατηρήσουν μέσα από στερεοσκόπιο μικροσκοπικά ασπόνδυλα, μαθαίνοντας παράλληλα τη σημασία που έχουν στο οικοσύστημα. Η δράση αυτή διοργανώθηκε στο πλαίσιο του έργου Πανδώτειρα από την Υπηρεσία Θήρας και Πανίδας, το BirdLife Cyprus και το Terra Cypria.
Το Πανδώτειρα είναι ένα έργο διάρκειας 10 χρόνων, το οποίο ασχολείται με τη διαχείριση του δικτύου Natura 2000 στην Κύπρο και στοχεύει στο να καταστεί το δίκτυο πιο αποτελεσματικό, λειτουργικό και βιώσιμο. Συγχρηματοδοτείται από το Πρόγραμμα LIFE της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με συντονιστή το Τμήμα Περιβάλλοντος, ενώ στο έργο συμμετέχουν ακόμη 13 συνεργαζόμενοι φορείς από Κυβερνητικά Τμήματα, Πανεπιστημιακά Ιδρύματα, Μη Κερδοσκοπικούς Οργανισμούς και ιδιωτικές εταιρείες.
Μάθε περισσότερα για το έργο εδώ.
Συγγραφή: Νικόλαος Κασίνης (Υπηρεσία Θήρας και Πανίδας) και Ανταία Χρίστου (BirdLife Cyprus)
Φωτογραφία τίτλου: Zoltan Tolgyesi
