«Σήμερα, η παγκόσμια ευημερία βρίσκεται σε κίνδυνο, σε μεγάλο βαθμό επειδή δεν τηρήσαμε τις υποσχέσεις μας για το περιβάλλον»
Αντόνιο Γκουτέρες (Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών)
Σε έναν κόσμο που απειλείται από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και την απώλεια της βιοποικιλότητας, το να γνωρίζουμε ποια οφέλη παρέχει η φύση στον άνθρωπο και εν τέλει ποια είναι η συνεισφορά της στην ίδια την ύπαρξη του ανθρώπου, ίσως τελικά να είναι ο μόνος τρόπος για να συνειδητοποιήσουμε την πραγματική αξία της φύσης και να συνεργαστούμε για την προστασία και τη διατήρηση της.
Τι είναι οι Οικοσυστημικές Υπηρεσίες?
Οικοσυστημικές Υπηρεσίες είναι όλα εκείνα τα οφέλη που παρέχουν τα οικοσυστήματα στους ανθρώπους και τα οποία επηρεάζουν την υγεία, την ποιότητα ζωής και την οικονομική ανάπτυξη των ανθρώπινων κοινωνιών.
Για να κατανοήσουμε καλύτερα τι είναι οι οικοσυστημικές υπηρεσίες και ποια οφέλη παρέχει η φύση στον άνθρωπο, είναι σημαντικό να ξεκινήσουμε με την έννοια του οικοσυστήματος.
Το οικοσύστημα είναι ένα σύνολο από ζωντανούς οργανισμούς (φυτά, ζώα, μύκητες, και μικροοργανισμοί) και το περιβάλλον τους, τα οποία λειτουργούν σας ένα σύνολο/σαν μία ομάδα. Τα μέλη αυτής της ομάδας (όλοι οι οργανισμοί δηλαδή) και ο τρόπος που αλληλοεπιδρούν τόσο μεταξύ τους όσο και με το περιβάλλον τους καθορίζουν και το ποιες υπηρεσίες το συγκεκριμένο οικοσύστημα θα παράγει.
Αφού λοιπόν η σύνθεση και η λειτουργία κάθε οικοσυστήματος έχει άμεση σχέση με την παροχή των οικοσυστημικών υπηρεσιών, είναι προφανές ότι η απώλεια της βιοποικιλότητας επηρεάζει άμεσα την ανθρώπινη ευημερία και ύπαρξη αφού επηρεάζονται άμεσα και τα αγαθά που αυτό μπορεί να παρέχει.
Πέραν από την αξία που έχει η φύση για επιστημονικούς και εγγενείς λόγους (έχει αξία επειδή υπάρχει), η έννοια των οικοσυστημικών υπηρεσιών ήρθε να μας δώσει και έναν ακόμα λόγο, για τον οποίο πρέπει να ανησυχήσουμε για την παγκόσμια κρίση που βιώνει η βιοποικιλότητα αφού επηρεάζεται άμεσα και η δική μας η ευημερία.
Πώς η φύση στηρίζει τη ζωή, την υγεία και την ευημερία μας-Η πρόοδος και η επιβίωση κάθε κοινωνίας εξαρτάται από τη φύση, τον τρόπο που λειτουργεί και τους πολύτιμους πόρους που παρέχει στον άνθρωπο και οι οποίοι είναι απαραίτητοι για την ίδια την ανθρώπινη ύπαρξη.
Οι 3 κατηγορίες Οικοσυστημικών Υπηρεσιών
Ανάλογα με το όφελος ή τη χρήση που προσφέρουν στην κοινωνία, οι οικοσυστημικές υπηρεσίες μπορούν να χωριστούν σε τρεις διαφορετικές κατηγορίες.
Πατήστε την πιο πάνω εικόνα για να δείτε ένα επεξηγηματικό infographic.
1. Προμηθευτικές υπηρεσίες
Περιλαμβάνουν υλικά οφέλη ή προϊόντα που μπορεί να αποκτήσει ο άνθρωπος από τη φύση (οικοσυστήματα) τα οποία καταναλώνει όπως νερό, τρόφιμα (σιτηρά, φρούτα, ψάρια κ.α) ή χρησιμοποιεί όπως για παράδειγμα, ξυλεία, φαρμακευτικές ουσίες ή καύσιμα μεταξύ άλλων. Στη κατηγορία αυτή ανήκουν και οι γενετικοί πόροι, ιδιαίτερα η γενετική ποικιλότητα που υπάρχει στη φύση και είναι απαραίτητη στην εκτροφή ζώων και την καλλιέργεια φυτών αφού μπορεί να ενισχύσει την ανθεκτικότητα των καλλιεργειών σε δυσμενείς περιβαλλοντικούς παράγοντες αλλά και στα παράσιτα. Επιπλέον, γενετικό υλικό από διαφορετικά οικοσυστήματα χρησιμεύει ως πηγή για φαρμακευτικά προϊόντα, στη βιοτεχνολογία (παραγωγή τροφών, απορρυπαντικών, λιπασμάτων, φυτοφαρμάκων κτλ) και στη γενετική μηχανική (π.χ. παραγωγή Ινσουλίνης για τη θεραπεία διαβητικών, αυξητικής ορμόνης για την αντιμετώπιση της αναπτυξιακής καθυστέρησης, παραγωγή εμβολίων κατά του AIDS, της ηπατίτιδας Α, Β, C κ.α.) συμβάλλοντας άμεσα στην ανθρώπινη υγεία.
2. Ρυθμιστικές υπηρεσίες
Περιλαμβάνουν τα οφέλη από τις οικοσυστημικές λειτουργίες που ρυθμίζουν τις παραμέτρους του περιβάλλοντος στο οποίο ζει ο άνθρωπος βελτιώνοντας ή καθιστώντας την ύπαρξη της ζωής στον πλανήτη εφικτή. Για παράδειγμα η ρύθμιση του κλίματος, η βελτίωση της ποιότητας του αέρα, ο καθαρισμός των υδάτων, η προστασία από τα έντονα καιρικά φαινόμενα, η αποτροπή της διάβρωσης του εδάφους, η διατήρηση του κύκλου των θρεπτικών στοιχείων και η γονιμότητα του εδάφους, η επικονίαση (μεταφορά γύρης, γονιμοποίηση και αναπαραγωγή φυτών), ο έλεγχος των πλημμυρών και των ασθενειών κ.α.
3. Πολιτισμικές υπηρεσίες
Αφορά σε όλα εκείνα τα οφέλη που προσλαμβάνει ο άνθρωπος μέσα από την αλληλεπίδρασή του με τη φύση. Αφορά κυρίως άυλα και πνευματικά αγαθά όπως είναι η αισθητική απόλαυση από μια βόλτα σε ένα δάσος ή στη θάλασσα ή η παρατήρηση πτηνών σε μία λίμνη κ.α. Η φύση μπορεί να συμβάλλει επίσης στην οικοδόμηση της πολιτιστικής ταυτότητας, ή να αποτελέσει πηγή καλλιτεχνικής έμπνευσης ή και έργων μηχανικής.
Δείτε ένα σχετικό infographic εδώ.
Οικοσυστημικές Υπηρεσίες και το έργο Πανδώτειρα
Στο πλαίσιο του Έργου Πανδώτειρα, ενός δεκαετούς Έργου το οποίο συγχρηματοδοτείται από το Πρόγραμμα LIFE της ΕΕ, θα γίνουν συγκεκριμένες δράσεις για αξιολόγηση των Οικοσυστημικών Υπηρεσιών:
- Ανάπτυξη μεθοδολογικού πλαισίου για την Αξιολόγηση των Οικοσυστημικών Υπηρεσιών στην Κύπρο, προσαρμοσμένο στις ειδικές τοπικές συνθήκες.
- Αξιολόγηση των Οικοσυστημικών Υπηρεσιών σε επιλεγμένες περιοχές του δικτύου Natura 2000 με την εφαρμογή του πιο πάνω πλαισίου.
Ο στόχος μας είναι επίσης η πλήρης αξιολόγηση του άμεσου και έμμεσου οικονομικού οφέλους που μας προσφέρουν οι οικοσυστημικές υπηρεσίες.
Μάθετε περισσότερα για το έργο Πανδώτειρα εδώ.
Συγγραφή: Δρ. Παρασκευή Μανωλάκη και Δρ. Ιωάννης Βογιατζάκης (Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου)
Φωτογραφικό υλικό: Δρ. Παρασκευή Μανωλάκη
