Όλοι αγαπάμε την ηρεμία και τη γαλήνη που μας προσφέρει ένα ποτάμι, παρακολουθώντας τα νερά του να κυλούν και να σμίγουν με τα πετρώματα, τις ρίζες των δέντρων και την υπόλοιπη βλάστηση. Πόσα πράγματα όμως γνωρίζουμε πραγματικά για αυτά τα μοναδικά οικοσυστήματα; Αποκαλύπτουμε σε σας 5 ‘μυστικά’ που ίσως δεν γνωρίζατε για τα ποτάμια της Κύπρου:
1. Η απόδοση τους δεν εξαρτάται από το μήκος τους
Τα περισσότερα ποτάμια της Κύπρου πηγάζουν από την περιοχή του Τροόδους, η οποία δέχεται και τη μεγαλύτερη βροχόπτωση. Ο μεγαλύτερος σε μήκος ποταμός είναι ο Πεδιαίος με μήκος 98km, και δεύτερος ο Γιαλιάς με μήκος 88km! Όμως, ο ποταμός με την πιο αποδοτική λεκάνη απορροής, δηλαδή την επιφάνεια του εδάφους από την οποία ένας ποταμός συγκεντρώνει το νερό του, είναι ο Κούρρης, παρά το μήκος του που είναι μόλις 38km. Γι’ αυτό τον λόγο κατασκευάστηκε εκεί το μεγαλύτερο φράγμα της Κύπρου, το οποίο έχει χωρητικότητα 115 εκατομμύρια κυβικά μέτρα, δηλαδή περίπου το 1/3 της συνολικής χωρητικότητας φραγμάτων του νησιού.
2. Είναι όλα χείμαρροι
Οι ποταμοί στην Κύπρο συνήθως ρέουν τους μήνες Δεκέμβριο μέχρι και Μάρτιο, ενώ τους υπόλοιπους μήνες είναι ξεροί. Για τον λόγο αυτό οι ποταμοί μας ονομάζονται χείμαρροι. Αυτό οφείλεται στον συνδυασμό της χαμηλής βροχόπτωσης που υπάρχει στο νησί, κυρίως τους χειμερινούς μήνες, και της μεγάλης εξάτμισης που παρατηρείται το καλοκαίρι. Συνεχή ροή παρουσιάζουν μόνο τμήματα μερικών ποταμών όπως του Ξερού ποταμού, του Διαρίζου, και του Καργώτη.
3. Έχουν κρυμμένα μυστικά
Τα ποτάμια αδιαμφισβήτητα είναι από τα πιο όμορφα φυσικά τοπία. Εκεί μπορεί κανείς να συναντήσει κρυμμένους θησαυρούς. Πολλά ζώα και φυτά βρίσκουν καταφύγιο στα μοναδικά αυτά οικοσυστήματα. Επιπλέον οι ποταμοί δημιουργούν μοναδικούς υγροτόπους, που με την σειρά τους φιλοξενούν πληθώρα ειδών φυτών και ζώων. Στην Κύπρο, μέχρι τη δεκαετία του 1950, τα ποτάμια μας, κυρίως στο Τρόοδος, φιλοξενούσαν ένα μοναδικό πουλί, τον Νεροκότσυφα. Ένα πλάσμα προσαρμοσμένο να ζει στα ποτάμια, αφού μπορεί να περπατά στον βυθό τους ακόμη και ενάντια στο ρεύμα. Δυστυχώς το πτηνό αυτό εξαφανίστηκε από την Κύπρο, πιθανόν λόγω της εκτεταμένης χρήσης του εντομοκτόνου DDT στο παρελθόν, και της απώλειας του φυσικού περιβάλλοντος στο οποίο ζει.
4. Παίζουν ρόλο στην κλιματική ρύθμιση
Οι ποταμοί έχουν σημαντικό ρόλο στην κλιματική ρύθμιση, κυρίως λόγω της στενής σύνδεσης τους με τον κύκλο του νερού. Γύρω από τα ποτάμια δημιουργούνται μικροκλίματα, με περισσότερη υγρασία και δροσιά, με αποτέλεσμα να επηρεάζεται και η περιφερική βλάστηση. Έτσι τα διάφορα είδη φυτών που ευνοούνται και αναπτύσσονται γύρω από τα ποτάμια βοηθούν στην αποθήκευση μεγάλων ποσοτήτων διοξειδίου του άνθρακα. Επιπλέον, συμβάλλουν σημαντικά στη διατήρηση του κύκλου του νερού, μέσω της απελευθέρωσης υδρατμών καθώς και στη ρύθμιση της θερμότητας.
5. Η ροή τους έχει ιστορία
Από την αρχαιότητα, πολιτισμοί και κοινότητες αναπτύχθηκαν κατά μήκος των ποταμών που τους πρόσφεραν νερό, τροφή και προστασία! Στην Κύπρο, πριν την ανάπτυξη της τεχνολογίας και τη δημιουργία των φραγμάτων, οι περισσότεροι γεωργοί έβρισκαν τρόπους να αξιοποιούν τα ποτάμια, είτε με αυτοσχέδια φράγματα και δεξαμενές, είτε με μικρά ρυάκια με τα οποία έφερναν νερό στα περβόλια τους.
Ένα δέντρο που συναντάμε στις όχθες των ποταμών, η Στερατζιά, ήταν παλαιότερα από τα καλύτερα εργαλεία ψαρέματος! Οι παλιοί αφού έκοβαν τη ροή του ποταμού, έσπαζαν τους καρπούς του δέντρου και τους έριχναν στο νερό. Οι καρποί δρούσαν ως αναισθητικό για τα χέλια του ποταμού, επιτρέποντας στους ανθρώπους να τα ψαρέψουν εύκολα.
Επίσης, τα ποτάμια χρησίμευαν και ως κύρια πηγή ενέργειας για τους νερόμυλους, ή αλευρόμυλους όπως είναι γνωστοί στην Κύπρο. Οι νερόμυλοι ήταν η πρώτη μηχανή παραγωγής έργου που κατασκεύασε ο άνθρωπος με τη χρήση φυσικής, ήπιας και ανανεώσιμης πηγής ενέργειας. Με τη δύναμη που δημιουργούσε η ροή του χειμάρρου και με τη βοήθεια του τροχού, οι άνθρωποι μπορούσαν να αλέσουν το σιτάρι και το κριθάρι μετατρέποντάς τα σε αλεύρι.
Μέχρι σήμερα, η αξία των ποταμών είναι τεράστια, ιδιαίτερα στο νησί μας που αντιμετωπίζει συχνά περιόδους ανομβρίας. Δυστυχώς τα ποτάμια μας βρίσκονται αντιμέτωπα με προκλήσεις που τα απειλούν, όπως είναι η ρύπανση και η απώλεια της βιοποικιλότητας. Είναι καθήκον μας λοιπόν να τα προστατεύσουμε.
Πώς το έργο Πανδώτειρα βοηθά στην προστασία των ποταμών
Το έργο Πανδώτειρα μέσα από πολλαπλές δράσεις του συμβάλλει στην προστασία και τη διατήρηση των παραποτάμιων οικοσυστημάτων. Συγκεκριμένα, στο πλαίσιο του έργου έγινε χαρτογράφηση πολλών παραποτάμιων οικοσυστημάτων και των ειδών τους, τα οποία θεωρούνται ευρωπαϊκής σημασίας επειδή απειλούνται με εξαφάνιση, είναι ευάλωτα, σπάνια ή ενδημικά. Με αυτό τον τρόπο το έργο προστατεύει και προσφέρει συνεχή παρακολούθηση των τόσο σημαντικών οικοσυστημάτων.
Επιπλέον, στο πλαίσιο του έργου θα ετοιμαστούν σχέδια δράσης για την προστασία ειδών και οικοτόπων. Σε αυτά περιλαμβάνεται και η γραμμωτή νεροχελώνα, Mauremys rivulata, η οποία απειλείται με εξαφάνιση, καθώς και 6 διαφορετικοί οικότοποι του γλυκού νερού! Επίσης θα χαρτογραφηθούν τα χωροκατακτητικά ξένα είδη και θα ετοιμαστούν σχέδια δράσης για την καταπολέμηση τους. Τα είδη αυτά που επηρεάζουν τα ποτάμια οικοσυστήματα, είναι μεταξύ άλλων η Καραβίδα (Procambarus clarkii) και η Αμερικανική νεροχελώνα (Trachemys scripta).
Μάθετε περισσότερα για το έργο Πανδώτειρα εδώ.
Συγγραφή: Μαρία Παπαευριπίδου (Terra Cypria)
Επιμέλεια: Διαχειριστική Ομάδα Έργου “Πανδώτειρα”
Φωτογραφία τίτλου: Μάριος Ανδρέου (Πανεπιστήμιο Frederick)
