Οι Θαλάσσιες Προστατευόμενες Περιοχές (ΘΠΠ) είναι γεωγραφικά οριοθετημένες περιοχές στη θάλασσα, οι οποίες έχουν καθοριστεί με απώτερο στόχο τη διατήρηση της φύσης και της βιοποικιλότητας. Συγκεκριμένα οι ΘΠΠ σκοπεύουν στην προστασία αλιευτικών πόρων και υδρόβιων οργανισμών, συμπεριλαμβανομένων των προστατευόμενων θαλάσσιων χελωνών (Καρέτα και Πράσινη χελώνα), της Μεσογειακής Φώκιας Monachus monachus, και των θαλάσσιων κητωδών που υπάρχουν στην ευρύτερη περιοχή της Κύπρου.
Ο καθορισμός μίας περιοχής ως ΘΠΠ γίνεται μετά από τη συλλογή και ανάλυση επιστημονικών δεδομένων, και λαμβάνοντας υπόψη: (α) τη γεωγραφική θέση της περιοχής σε σχέση με τις μεταναστευτικές οδούς των ειδών προτεραιότητας (π.χ. θαλάσσιες χελώνες κλπ.), (β) τον αριθμό των τύπων φυσικών ενδιαιτημάτων και ειδών και (γ) την συνολική έκταση και αξία της προτεινόμενης περιοχής σε εθνικό επίπεδο.
Ποιες είναι οι Θαλάσσιες Προστατευόμενες Περιοχές στην Κύπρο;
Στην Κύπρο υπάρχουν 7 θαλάσσιες περιοχές εντός του Δικτύου Natura 2000 (6 παράκτιες και 1 υπεράκτια): η Περιοχή Πόλις-Γιαλιά, ο Ακάμας, τα Μουλιά, το Ακρωτήριο Άσπρο-Πέτρα του Ρωμιού, το Κάβο Γκρέκο, και τα Νησιά, καθώς και η υπεράκτια περιοχή Ωκεανίς. Το Δίκτυο Natura 2000 προστατεύει γύρω στα 130 τ.χλμ. παράκτιων περιοχών και πέρα των 8,000 τ.χλμ. υπεράκτιας περιοχής.
Επίσης υπάρχουν 7 ΘΠΠ οι οποίες ρυθμίζονται βάσει τον περί Αλιείας Νόμο και Κανονισμούς, οι 5 των οποίων εμπίπτουν εντός των θαλάσσιων περιοχών του Δικτύου Natura 2000 (Χάλαβρο, Κακοσκάλι, Λάρα-Τοξεύτρα, Θαλασσινές Σπηλιές Πέγεια, Μπάνια – Πάφος, Κάβο Γκρέκο, και το Ναυάγιο Ζηνοβία).
Επιπρόσθετα, η προστατευόμενη περιοχή «Λάρα-Τοξεύτρα» φιλοξενεί τους σημαντικούς αναπαραγωγικούς βιότοπους των δύο ειδών θαλάσσιων χελωνών, Caretta caretta και Chelonia mydas. Αυτή η περιοχή συμπεριλήφθηκε το 2013 στον Κατάλογο των Ειδικά Προστατευόμενων Περιοχών Μεσογειακής Σημασίας, γνωστών ως «SPAMI», στο πλαίσιο του Πρωτοκόλλου για τις Ειδικά Προστατευόμενες Περιοχές και τη Βιοποικιλότητα της Μεσογείου, αφού αναγνωρίζεται πως συμβάλλει σημαντικά στο καθεστώς διατήρησης των δύο αυτών ειδών σε Μεσογειακό επίπεδο.
Το υποθαλάσσιο όρος Ερατοσθένης έχει κηρυχθεί ως απαγορευμένη περιοχή αλιείας σύμφωνα με την περιφερειακή οργάνωση αλιείας της Μεσογείου (Γενική Επιτροπή Αλιείας για τη Μεσόγειο – GFCM) με απαγορεύσεις αλιείας με συρόμενα εργαλεία.
Τέλος, το Τμήμα Αλιείας και Θαλασσίων Ερευνών έχει οριοθετήσει 6 ΘΠΠ στη Γεροσκήπου, στο Δασούδι και στην Αμαθούντα στη Λεμεσό, στη Λάρνακα, στην Αγία Νάπα και στο Παραλίμνι, στις οποίες έχει εγκαταστήσει Τεχνητούς Υφάλους.
Βιοποικιλότητα στις Θαλάσσιες Προστατευόμενες Περιοχές
Ειδικά στις ΘΠΠ, κάποιος μπορεί να συναντήσει μεγάλη βιοποικιλότητα με σημαντικά είδη και τύπους φυσικού περιβάλλοντος (ενδιαιτημάτων). Κάποιες περιοχές είναι χώροι φωλεοποίησης και αναπαραγωγής των 2 ειδών θαλάσσιων χελωνών που συναντάμε στην Κύπρο, της Καρέτα και της Πράσινης Χελώνας.
Σε άλλες περιοχές συναντάμε εκτεταμένα λιβάδια Ποσειδωνίας, καθώς και τo θαλάσσιο αγγειόσπερμο Cymodocea με τα οποία τρέφεται η Πράσινη Χελώνα. Τα λιβάδια Ποσειδωνίας είναι κοινός γνωστά ως «φύκια» και λανθασμένα θεωρούνται συχνά ως ακαθαρσίες της παραλίας και της θάλασσας. Στην πραγματικότητα, η Ποσειδωνία δεν είναι φύκια, αλλά ένα Μεσογειακό θαλάσσιο αγγειόσπερμο με ρίζες, φύλλα, άνθη και καρπούς, η οποία σχηματίζει υποβρύχια λιβάδια.
Τα λιβάδια Ποσειδωνίας κατέχουν εξέχοντα ρόλο στη διατήρηση της θαλάσσιας βιοποικιλότητας μιας και μέσα στο φύλλωμά τους βρίσκουν καταφύγιο και τροφή διάφορα άλλα είδη πανίδας. Επιπρόσθετα, η Ποσειδώνια θεωρείται βιοτικός δείκτης υγείας και καλής ποιότητας των θαλασσών και των ακτών, και συνεισφέρει στην προστασία του πυθμένα και της ακτογραμμής από την διάβρωση.
Σε ΘΠΠ με θαλάσσια σπήλαια απαντάται και η Μεσογειακή Φώκια, ενώ σε περιοχές της ανοικτής θάλασσας κυρίως, κινούνται διάφορα κητώδη όπως το Ρινοδέλφινο, ο Ζιφιός, ο Φυσητήρας, το Σταχτοδέλφινο, το Στενόρυγχο δελφίνι και το Ζωνοδέλφινο.
Απειλές και ο Ρόλος των Θαλάσσιων Προστατευόμενων Περιοχών
Οι αυξανόμενες πιέσεις στο περιβάλλον απειλούν με υποβάθμιση τα διάφορα ενδιαιτήματα καθώς και τη βιοποικιλότητα, συμπεριλαμβανομένων και των θαλάσσιων προστατευόμενων ειδών.
Μεταξύ των κύριων απειλών είναι η κλιματική αλλαγή, η διάβρωση της παράκτιας ζώνης, η παρουσία ξενικών/εισβλητικών θαλάσσιων ειδών, η υπεραλίευση, η ρύπανση από πετρελαιοκηλίδες, τα θαλάσσια απορρίμματα και μικροπλαστικά, οι τουριστικές πιέσεις μέσω δραστηριοτήτων αναψυχής, η αστικοποίηση και ανάπτυξη γειτνιαζόντων περιοχών.
Η σημασία του Δικτύου Natura 2000
Η οριοθέτηση των ΘΠΠ, συμπεριλαμβανομένου και των περιοχών του Δικτύου Natura 2000 προσφέρουν λύσεις και συμβάλλουν στη διατήρηση της φύσης και στην προστασία της βιοποικιλότητας.
Παρ’ όλα αυτά, το Δίκτυο Natura 2000 αναγνωρίζει ότι οι άνθρωποι αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της φύσης και ότι οι δύο πλευρές αποδίδουν καλύτερα όταν συνεργάζονται. Γι’ αυτό τον λόγο, έργα και ανθρώπινες δραστηριότητες (οικονομικές, αναψυχής, τουριστικές) δεν αποκλείονται, αλλά τα έργα και οι δραστηριότητες στις περιοχές του Δικτύου πρέπει να διασφαλίζουν την προστασία των σπάνιων ειδών και οικοτόπων.
Με τον τρόπο αυτό το Δίκτυο Natura 2000 και γενικά όλες οι ΘΠΠ συμβάλουν στις οικοσυστημικές υπηρεσίες, οι οποίες σχετίζονται με τη δυνατότητα των οικοσυστημάτων να παρέχουν αγαθά, προϊόντα και υπηρεσίες που καλύπτουν τις ανθρώπινες ανάγκες. Όπως οξυγόνο, τροφή και αναψυχή.
Με άλλα λόγια, όλες οι ΘΠΠ όχι μόνο συμβάλλουν στην προστασία της φύσης και της βιοποικιλότητας, αλλά συμβάλλουν και στην ευημερία της ανθρώπινης ζωής.
Συγγραφή: Δρ Γιάννα Σαμουήλ (Τμήμα Αλιείας και Θαλασσίων Ερευνών)
Επιμέλεια: Διαχειριστική Ομάδα Έργου “Πανδώτειρα”
